CELE ROZDZIAŁU/STRESZCZENIE

Na podstawie najlepszych praktyk i studiów przypadków w niniejszym rozdziale opisano krótki łańcuch dostaw żywności w celu lepszego zrozumienia innowacyjnych krótkich łańcuchów wartości, które są obecne we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Poniższy rozdział ma również na celu przedstawienie różnic pomiędzy tradycyjną sprzedażą bezpośrednią a nowymi alternatywnymi łańcuchami żywności. Wreszcie, zawiera on praktyczne wskazówki dotyczące zakładania i rozwijania grup rolników oraz opisuje główne etapy organizowania targowisk rolnych.

SŁOWA KLUCZOWE

krótki łańcuch dostaw żywności, alternatywne systemy żywnościowe, sprzedaż bezpośrednia, współpraca, innowacyjne dobre praktyki, konsultant

CELE DYDAKTYCZNE

Główne cele niniejszego rozdziału to zrozumienie różnych definicji krótkich i alternatywnych łańcuchów dostaw żywności oraz wskazanie różnych rodzajów krótkich łańcuchów. Rozdział ten opisuje główne etapy tworzenia grup KŁDŻ, które będą stanowić łatwy w użyciu przewodnik dla konsultantów. Kilka wskazówek i praktycznych porad pomoże lepiej zrozumieć proces organizacji targowiska i da szerszy obraz roli konsultantów wiejskich. 

WSTĘP

Długie łańcuchy dostaw żywności wiążą się z kilkoma kwestiami, takimi jak zrównoważony charakter europejskiego rolnictwa na małą skalę, szkody dla środowiska spowodowane długimi kanałami dystrybucji, przejrzystość i utrata zaufania do przemysłowego przetwórstwa żywności. Dlatego też rolnicy, eksperci ds. rozwoju obszarów wiejskich, a w niektórych przypadkach konsumenci i społeczności lokalne poszukują nowych, innowacyjnych sposobów przeniesienia łańcucha żywności. Rozwój krótkich łańcuchów dostaw żywności i zaangażowanie drobnych producentów rolnych w alternatywne systemy żywnościowe może być skuteczną odpowiedzią na wyżej przedstawione wyzwania (Kneafsey et al. 2013, Ilbery et al., 2004, Benedek et al., 2018).

DEFINICJE KRÓTKICH ŁAŃCUCHÓW DOSTAW ŻYWNOŚCI I ICH GŁÓWNE RODZAJE

Globalizacja handlu detalicznego, a tym samym handlu detalicznego żywnością, była długim i organicznie zintegrowanym procesem, który rozpoczął się w rozwiniętych krajach zachodnich już w latach sześćdziesiątych. Drobni producenci musieli stawić czoła wyzwaniom, jakie stawiała globalizacja, aby móc dołączyć do nowoczesnych łańcuchów dostaw, przez co stracili dużą część swojego rynku. Proces ten znalazł odzwierciedlenie w krajach Europy Środkowej na początku lat dziewięćdziesiątych. Drobni rolnicy w tym regionie nadal cierpią z powodu niestabilności rynków i wrażliwości długich łańcuchów dostaw. W obecnych czasach to tradycyjne kanały przeżywają swój renesans – coraz więcej osób poznaje korzyści płynące z tego sposobu konsumpcji. Obsługa krótkiego łańcucha dostaw jest jednak skomplikowana, dlatego coraz bardziej docenia się znaczenie konsultantów w tym obszarze.

Odnosząc się do aktualnej sytuacji, należy również wspomnieć, że globalna pandemia SARS-COV-2 wywarła nieodwracalny wpływ na łańcuchy żywności, a coraz większą uwagę zaczęto zwracać na lokalne systemy żywnościowe. W 2020 roku dzięki waloryzacji lokalnych towarów doszło do rozwoju łańcuchów dostaw żywności wytworzonej przez lokalną społeczność. Z uwagi na to, że rolnicy muszą kontynuować produkcję, istotną rolę odgrywają konsultanci, którzy mają za zadanie ułatwić konsumentom dostęp do lokalnej żywności.

DEFINICJA

W dalszej części omówimy najistotniejsze definicje związane z krótkimi łańcuchami dostaw żywności. Są to: lokalny system żywnościowy, alternatywne łańcuchy żywnościowe, krótkie łańcuchy dostaw żywności oraz sprzedaż bezpośrednia. Przedstawione zostaną również najczęstsze kategoryzacje KŁDŻ w celu zidentyfikowania różnic pomiędzy sprzedażą bezpośrednią, niezależną a KŁDŻ opartymi na współpracy.

Rysunek 1 Podsumowanie definicji związanych z krótkimi łańcuchami dostaw żywności. Źródło: Rastion (2015), Murdoch et al. (2000) i Kneafsay et al. (2015), opracowanie własne.

Rysunek 2 Definicje sprzedaży bezpośredniej i krótkich łańcuchów dostaw żywności bez udziału (1) oraz z udziałem (2) jednego pośrednika. Źródło: opracowanie własne.

Rysunek 3 Systemowe podejście do lokalnego systemu żywnościowego. Źródło: opracowanie własne.

Definicja krótkiego łańcucha dostaw żywności (odtąd KŁDŻ) wyjaśnia system powiązań między rolnikami a konsumentami w węższym znaczeniu, jednak między państwami członkowskimi można zauważyć poważne różnice. Podsumowując, do celów krótkich łańcuchów żywności należą:

• Zmniejszenie dystansu, zarówno fizycznego, jak i osobistego, między drobnymi rolnikami a konsumentami,
• Stabilizacja przychodu producentów rolnych,
• Dostarczenie konsumentowi zdrowej i lokalnie wyprodukowanej żywności,
• Zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska,
• Tworzenie polityki dostaw żywności w oparciu o realne środki,
• Walka z postępującym zmniejszaniem się powierzchni gruntów rolnych.

Ponadto lokalna gospodarka może zyskać dzięki zwiększeniu liczby miejsc pracy na danym obszarze ze względu na popyt konsumentów na uprawy wymagające dużych nakładów pracy.

Trudno jest znaleźć idealną definicję KŁDŻ, ale główne jego cechy są takie same z każdej perspektywy. Literatura przedmiotu w większości używanych pojęć zwraca przede wszystkim uwagę na bliskość (ekonomiczną, społeczną, środowiskową, przestrzenną).

Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005), „krótki łańcuch dostaw” oznacza łańcuch dostaw, który obejmuje ograniczoną liczbę podmiotów gospodarczych zaangażowanych we współpracę, przynoszący lokalny rozwój gospodarczy oraz charakteryzujący się ścisłymi związkami geograficznymi i społecznymi między producentami, podmiotami zajmującymi się przetwórstwem a konsumentami. Ważne jest, aby zauważyć, że Rozporządzenie to uznaje znaczenie relacji społecznych pomiędzy wszystkimi osobami zaangażowanymi w łańcuch żywnościowy i jest to również bardzo ważne dla zrozumienia sposobu działania KŁDŻ opartych na współpracy. Rozporządzenie delegowane Komisji stanowi, że wsparcie na rzecz tworzenia i rozwoju krótkich łańcuchów dostaw obejmuje wyłącznie łańcuchy dostaw z udziałem nie więcej niż jednego pośrednika między rolnikiem a konsumentem (Art. 11) (Kneafsay et al., 2015). Do definicji tej musiał dostosować się każdy kraj udzielający wsparcia dla krótkich łańcuchów dostaw żywności w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Choć należy podkreślić, że więcej organów stosuje ją jako ogólnie przyjętą definicję.

RÓŻNE SPOSOBY SPRZEDAŻY W KRÓTKICH ŁAŃCUCHACH ŻYWNOŚCIOWYCH

Od targowisk po systemy pudełkowe lub rolnictwo wspierane przez społeczność – istnieje wiele różnych form krótkich łańcuchów dostaw żywności i lokalnych systemów żywnościowych. Typologia może być tak szeroka, jak sama definicja. W praktyce stosowane są dwie główne kategoryzacje: pierwsza z nich zakłada, że w KŁDŻ nie ma żadnych pośredników między producentami a konsumentami albo jest tylko jeden lub kilku, natomiast druga postrzega KŁDŻ z punktu widzenia kategorii sprzedaży.

     A. Liczba pośredników

Zgodnie z tym podejściem możemy wyróżnić sprzedaż bezpośrednią i krótkie łańcuchy, w których konsument i producent kontaktują się bezpośrednio oraz drugi rodzaj łańcuchów, w którym występuje jeden (lub jak najmniej) pośrednik. Z punktu widzenia tej kategoryzacji bardzo ważne jest, czy producent prowadzi sprzedaż indywidualnie czy grupowo, ponieważ różnorodne działania wymagają odmiennych kompetencji i czynników, które mają wpływ na inwestycje i motywację (Tabela 1). W przypadku skali indywidualnej nadal można mówić o krótkich łańcuchach dostaw żywności jeśli rolnicy współpracują z innymi rolnikami lub zainteresowanymi stronami w celu wspólnej produkcji, przetwarzania, transportu lub sprzedaży. Definicje te nie są jednak objęte ramami regulacyjnymi. Podstawą jest zawsze miejsce, w którym powstaje wartość dodana i sposób, w jaki rolnicy i konsumenci mogą znaleźć się w sytuacji korzystnej dla obu stron.

Tabela 1: Kategoryzacja alternatywnych systemów dostaw żywności. Źródło: Raport Restructured by Altafoods (2012).

      B. Kwestie logistyczne

Klasyfikacja według aspektu logistycznego wskazuje, którzy uczestnicy powinni przemieszczać się w celu realizacji sprzedaży. Jest to ważne dla celów określenia potrzeb marketingowych i logistycznych. Ponadto, zgodnie z uproszczonymi przepisami dotyczącymi KŁDŻ, mającymi zastosowanie do drobnych producentów, na różnych obszarach geograficznych stosowane mogą być przez drobnych producentów różne formy marketingu. Na przykład marketing typu „od drzwi do drzwi” i tymczasowe zmiany miejsca pobytu należą do najbardziej restrykcyjnych form, podczas gdy sprzedaż i dostawa towarów na targowisko to sposoby najmniej ograniczające producenta. Oznacza to, że wdrożone na szczeblu krajowym przepisy dotyczące higieny żywności (Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie higieny środków spożywczych) w niektórych przypadkach nie zezwalają na transport lokalnej żywności na odległość większą niż 40-50 kilometrów. Z tego punktu widzenia ważne są odległość i logistyka, a więc to, kto będzie się przemieszczał w łańcuchach – konsumenci czy producenci.

Rysunek 4 Rodzaje sprzedaży w KŁDŻ i ramy KŁDŻ. Źródło: Węgierski program rozwoju obszarów wiejskich 2014-2020 Juhász (2014) w oparciu o Nihousa (2008), Kneafsey et al. (2013) i Juhász et al., (2012).

Określenie produktów sprzedawanych zazwyczaj w krótkich łańcuchach dostaw jest ściśle związane z definicją KŁDŻ. Wyróżniamy trzy rodzaje produktów, które określają możliwe do zastosowania krótkie łańcuchy, np. produkty niszowe mogą być sprzedawane na targowiskach turystycznych lub miejskich (Juhász, 2014).

Produkty pochodzące z samowystarczalnego KŁDŻ: nieprzetworzone produkty wytwarzane przede wszystkim przez przedsiębiorstwa społeczne i samowystarczalne gospodarstwa rolne. Produkty te wykorzystywane są głównie w usługach gastronomicznych dla jednostek samorządu terytorialnego dążących do samowystarczalności.

Produkty pochodzące z KŁDŻ działających na rzecz rozwoju gospodarczego: produkty pochodzące z rzetelnych gospodarstw rolnych, które spożywa się w ramach zwykłej konsumpcji żywności w gospodarstwach domowych:

• produkty nieprzetworzone: produkty podstawowe pochodzenia roślinnego, świeże mięso (większy popyt, częstszy zakup, niższa wartość jednostkowa, silny wpływ sezonowości),
• produkty przetworzone (mniejszy popyt, rzadsze zakupy, wyższa wartość jednostkowa, słaby wpływ sezonowości),
• Produkty pochodzące z KŁDŻ należącego do rynku niszowego: unikalne produkty o wysokiej wartości dodanej. Produkty te mogą być sprzedawane na specjalne okazje jako prezenty.

KONSULTANT

Jednym z kluczowych czynników sukcesu w tworzeniu i uzyskiwaniu wsparcia dla KŁDŻ funkcjonujących w oparciu o współpracę wspólnotową jest obecność koordynatora, który często musi pełnić rolę mediatora/konsultanta/organizatora, a nie lidera (Kneafsay et al., 2015). Dla powodzenia KŁDŻ konieczna jest koordynacja relacji pomiędzy jego uczestnikami. Aby móc zaspokoić potrzeby konsumentów, ważne jest również planowanie. Osoby wyznaczone do wykonywania tych zadań mogą ułatwić drobnym rolnikom dostęp do rynku poprzez tworzenie stowarzyszeń rolników, rozwiązywanie konfliktów między rolnikami a konsumentami, poszukiwanie specjalnych form wsparcia, analizowanie zmian na rynkach i pomoc w działaniach marketingowych. Działalność ta jest jedną z kluczowych sił napędowych spójności społecznej oraz innowacji społecznych, ponieważ reforma współpracy lokalnych rolników z konsumentami i obywatelami jest niezbędna dla rozwoju krótkich łańcuchów dostaw żywności. Wykwalifikowani konsultanci obszarów wiejskich będą mogli na obszarach swojej działalności inicjować innowacyjne działania społeczne, budować nowe sieci kontaktów, dywersyfikować lokalną współpracę i tworzyć wartość dodaną poprzez nawiązywanie relacji między lokalnymi rolnikami, konsumentami i zainteresowanymi stronami z obszarów wiejskich. Wszystkie te osoby staną się przedsiębiorcami społecznymi, ponieważ przyczynią się do odbudowy i ponownej identyfikacji lokalnej struktury współpracy na rzecz poprawy jakości życia i zwiększenia atrakcyjności obszarów wiejskich.

W wielu krajach konsultanci odpowiedzialni są za zakładanie i organizowanie grup KŁDŻ. Główne etapy zakładania tychże grup są następujące:

• Sporządzanie inwentaryzacji,
• Analiza systemu żywnościowego,
• Dostosowanie do wymogów prawnych,
• Szkolenia i kształcenie,
• Planowanie wspólnych działań.

GŁÓWNE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE EUROPEJSKICH KŁDŻ

Jak zostało to omówione w poprzednich rozdziałach, przyczyną rewolucji wywołanej przez inicjatywy związane z krótkimi łańcuchami dostaw żywności, szczególnie w Europie, jest duża liczba etapów na drodze od produkcji do konsumpcji i rosnąca odległość między nimi. Opracowanie oparte jest na 18 studiach przypadków w ramach projektu Smartchain i poprzednich programach finansowanych przez UE.

KŁDŻ cieszą się rosnącym zainteresowaniem ze strony polityków ze względu na korzyści, jakie mogą przynieść gospodarce, środowisku i społeczeństwu jako całości (EIP-AGRI, 2015; Kneafsey, 2013; Galli i Brunori, 2013). Jednak to, w jakim stopniu KŁDŻ przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju pozostaje pod wieloma względami kwestią otwartą. Korzyści środowiskowe wynikające z KŁDŻ, dotyczące tzw. żywnościokilometrów, śladu węglowego, stosowania chemikaliów, są wciąż przedmiotem rozważań naukowców.

Rysunek 5 Główne cechy charakterystyczne europejskich KŁDŻ. Źródło: Euractive (2018) i Augère-Granier (2016), opracowanie własne.

Rysunek 6 Społeczne i gospodarcze korzyści KŁDŻ, Źródło: opracowanie własne.

PRAKTYCZNY PORADNIK DLA POCZĄTKUJĄCYCH UŁATWIAJĄCY ORGANIZACJĘ KŁDŻ

Niniejszy podrozdział dotyczy praktycznego aspektu organizacji KŁDŻ. Jak już wspomniano, najważniejszymi osobami w udanej współpracy w ramach KŁDŻ są koordynatorzy, którzy w podręczniku określani są jako konsultanci lub organizatorzy. Najpierw przedstawione zostaną wskazówki i możliwe do zastosowania rozwiązania dotyczące organizacji targowiska opracowane na podstawie przykładów najlepszych praktyk europejskich.

Główne etapy zakładania grup krótkich łańcuchów dostaw żywności.

Rysunek 7 Wieloetapowy proces tworzenia grup KŁDŻ. Źródło: opracowanie własne w oparciu o Kujáni, 2018.

Krok 1: Zdefiniuj cele swoje i Twojej społeczności

Ustal, co motywuje zarówno Ciebie, jak i społeczność na danym obszarze

Przede wszystkim, przed rozpoczęciem działań zbiorowych na danym terenie należy odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Dlaczego chcesz zainicjować ten projekt?
• Co leży w interesie Twojej społeczności?
• Jakie są Twoje osobiste cele?

Dzięki odpowiedziom na te pytania dowiesz się, na czym musi koncentrować się Twój plan. Znalezienie partnerów do realizacji celów będzie łatwiejsze po trafnym określeniu wspólnych dla Ciebie i dla danej społeczności celów.

• Wspieranie drobnych rolników (których główną działalnością nie jest produkcja),
• Wzmocnienie wielofunkcyjnych gospodarstw rodzinnych,
• Zwiększenie uznania dla lokalnych produktów,
• Pomoc rolnikom i lokalnym podmiotom we współpracy,
• Zwiększanie zainteresowania i zaspokajanie potrzeb lokalnych konsumentów,
• Włączenie ośrodków turystycznych,
• Stymulowanie lokalnego rozwoju gospodarczego,
• Zbudowanie własnej firmy,
• Rozwój rolnictwa miejskiego.

Zidentyfikuj lokalnych interesariuszy

By dotrzeć do potencjalnych partnerów, niezbędna jest identyfikacja zainteresowanych podmiotów lokalnych. Im szerszy jest zakres współpracujących ze sobą podmiotów, tym mocniejszy będzie lokalny charakter projektu. Do swojego projektu warto jest zaangażować jak najwięcej entuzjastycznie nastawionych podmiotów, ochotników, rolników, producentów żywności i rzemieślników.

Rysunek 8 Rodzaje podmiotów lokalnych. Źródło: opracowanie własne.

Krok 2: Dokonaj analizy systemu żywnościowego

Analiza lokalnej działalności

Na tym etapie należy dokonać analizy warunków lokalnych, by wiedzieć za pomocą jakich narzędzi można osiągnąć najważniejsze cele. Można stworzyć streszczone studium wykonalności, w którym zostaną przedstawione możliwości dla lokalnych podmiotów. W późniejszym czasie można je wykorzystać do roszczeń finansowych.

Na tym etapie należy postawić kolejne pytania:

Jaka produkcja rolna występuje w okolicy? Czy wytwarzane są jakieś tradycyjne lokalne produkty lub produkty o chronionej nazwie? Jakie produkuje się najczęściej warzywa i owoce, jakie hoduje się zwierzęta?

• Kim są przetwórcy np.: ubojnie, piekarnie?
• Kim są rolnicy i jak duży jest ich potencjał produkcyjny?
• Kim są podmioty uczestniczące w krótkich i długich łańcuchach?
• Gdzie konsumenci wydają pieniądze na żywność?
• Na jakie bariery natrafiają najczęściej rolnicy podczas sprzedaży?
• Kim są potencjalni konsumenci w okolicy?

Przeprowadzając badanie percepcji konsumentów można uzyskać więcej informacji na temat ich nawyków zakupowych, oczekiwań względem żywności oraz stosunku do żywności lokalnej. Na tym etapie stworzenie propozycji wartości (patrz rozdział „Myślenie biznesowe dla konsultantów obszarów wiejskich”) posłuży jako narzędzie do bardziej precyzyjnego planowania działań biznesowych.

Analizując funkcjonujące już krótkie łańcuchy dostaw żywności można poznać bariery utrudniające sprzedaż lokalnej żywności oraz zrozumieć, na czym ona polega. Można również ustalić, które kanały można wykorzystać na szczeblu lokalnym. Na końcu tego etapu poznaje się rzeczywiste problemy lokalnych podmiotów i opracowuje możliwe rozwiązania. Ponadto można poznać i określić własne terytorium, czyli lokalizację naszego projektu. Można dowiedzieć się, czy terytorium to jest wystarczająco duże, aby zapewnić swoim konsumentom szeroki asortyment świeżych, lokalnych produktów, czy też należy je powiększyć.

b) Selekcja rolników i produktów (system kontroli)

Na tym etapie powinno się stworzyć system selekcji i kontroli dla swojej działalności. Należy określić kryteria wyboru partnerów. Najlepiej jest dokonać tego razem z rolnikami i innymi zainteresowanymi podmiotami. System kryteriów pozwoli na nadzorowanie rolników i utrzymanie wcześniej ustalonego poziomu jakości. Kryteriami mogą być podstawowe warunki wejścia do grupy. W wielu KŁDŻ można zaobserwować, że konsultanci pomagają rolnikom uzyskać wsparcie krajowe i unijne. Jest to również dobre narzędzie do wychwytywania oszustów wśród rolników lub detalistów, co pomaga w uzyskaniu zaufania konsumentów i partnerów.

Rysunek 9 System kryteriów. Źródło: opracowanie własne.

Na etapie nawiązywania współpracy należy jasno określić swoje oczekiwania wobec rolników i zdefiniować kryteria przystąpienia, które zapewnią transparentność grupy. Ważne jest, aby decyzję w sprawie kryteriów podjąć wspólnie i zapisać je we wspólnej wewnętrznej umowie/karcie/polityce, aby uniknąć późniejszych konfliktów. Kryteria te muszą być regularnie sprawdzane pod kątem nieprawidłowości.

Krok 3: Dostosowanie do wymogów prawnych

Po podjęciu decyzji o nawiązaniu współpracy i utworzeniu KŁDŻ należy wybrać najbardziej odpowiednią formę prawną działalności, która będzie sprzyjała współpracy i realizacji celów. Ponadto należy krok po kroku zapoznać się ze wszystkimi stosownymi przepisami. Do zadań konsultanta należy zapoznanie rolników i sprzedawców z przepisami dotyczącymi produkcji żywności, etykiet, winiet i handlu. W wielu przypadkach zrozumienie złożonych ram regulacyjnych stanowi dla grup największe wyzwanie, a czasami również barierę. UE i władze krajowe formułują wytyczne dla drobnych rolników i gastronomii, które mogą być pomocne na początku.

Ramy regulacyjne

• Odpowiednia forma prawna,
• System podatkowy: stawki VAT,
• Prawo handlowe: jakie są rodzaje krótkich łańcuchów?
• Przepisy dotyczące bezpieczeństwa żywności,
• Prawo pracy,
• Szczegółowe przepisy dotyczące KŁDŻ i sprzedaży bezpośredniej,
• Etykiety,
• Winiety,

Dywersyfikacja

• Formalne i nieformalne struktury organizacyjne,
• Jakie istnieją formy prawne?
• Jaki jest cel współpracy?
• Podział zasobów i kosztów, zwiększenie siły negocjacyjnej,
• Jakiego rodzaju działaniami chcą się podzielić?
• Produkcja, przetwarzanie, opakowania, promocja, dystrybucja, sprzedaż, reklama,
• Kim są konsumenci?
• Jakie rodzaje relacji występują pomiędzy stronami?
• Żywność czy coś innego.

Krok 4: Przeprowadź rekrutację i mobilizację rolników

Aby nawiązać kontakt z grupą, należy poświęcić trochę czasu i odwiedzić każdego z rolników osobiście. Grupę można utworzyć z rolników lub innych zainteresowanych podmiotów. Spotkania organizuje się w miejscach, które spełniają kryteria, głównie w zakresie czystości.

Chcąc zaangażować rolników, można zorganizować degustacje lub warsztaty, podczas których będą oni mogli zaprezentować siebie i swoje produkty konsumentom, szefom kuchni, restauracjom itp.

Zaleca się stworzenie silnej społeczności z rolników, rozmawianie z nimi i słuchanie ich. Trzeba dbać o opinię rolników na temat wspólnej pracy i być dobrym liderem, a nie tylko szefem.^[1] Liczy się każda opinia.

Kilka wskazówek na temat tworzenia zespołu rolników:

• organizowanie wyjazdów studyjnych pozwala na zapoznanie się z dobrymi praktykami (należy przeznaczyć czas na aktywność społeczną),
• w ramach realizacji działań należy organizować wydarzenia społeczne, warsztaty i szkolenia,
• można również obchodzić urodziny i rocznice grupy.

Krok 5: Zarządzaj swoją grupą

Jeśli zbudowana już została silna wspólnota rolników, nie można pozwolić jej upaść. Utrzymanie status quo to ciężka praca, ale warto!

Codzienne działania podejmowane przez każdego doskonałego konsultanta:

• Pełnienie funkcji głównej osoby kontaktowej,
• Nadzorowanie bieżącej działalności targowiska,
• Pobieranie opłat od użytkowników,
• Pozyskiwanie odpowiednich zezwoleń i ubezpieczeń,
• Egzekwowanie zasad i przepisów,
• Rekrutacja rolników i lokalnych wolontariuszy spośród entuzjastycznie nastawionych konsumentów,
• Kontrolowanie rolników i asortymentu produktów,
• Wykluczanie oszustów,
• Rozpatrywanie skarg i rozstrzyganie sporów,
• Współpraca z zarządami targowisk/KŁDŻ,
• Nawiązywanie silnych kontaktów społecznych.

ORGANIZACJA TARGOWISKA ROLNEGO

Jak wynika z treści poprzednich rozdziałów, krótki łańcuch dostaw żywności przybiera różne formy, jednak wszystkie one mają jeden cel – udostępnienie lokalnym mieszkańcom produktów wytwarzanych lokalnie. Sprzedaż na targowisku rolnym jest jedną z najważniejszych form sprzedaży bezpośredniej. Jednak założenie i prowadzenie tak popularnej formy KŁDŻ nie wydaje się takie proste. Przy uruchamianiu nowego targowiska rolnego należy rozważyć wiele kwestii. Ta część rozdziału ma na celu udzielenie kilku praktycznych porad dla twórców KŁDŻ, którzy chcą z powodzeniem prowadzić targowisko rolne. 

Lokalizacja i godziny otwarcia

Wybór odpowiedniej lokalizacji dla targowiska to kluczowy czynnik sukcesu. Do miejsca, w którym ma odbywać się targ, musi być łatwy dojazd środkami transportu publicznego i samochodem. Potrzebny jest odpowiedni parking, o ile jest to możliwe – bezpłatny. Wymagane są bliskie miejsca parkingowe dla sprzedawców. Liczbę klientów można zwiększyć poprzez zlokalizowanie targowiska w pobliżu innych sklepów.

Kilka kwestii do rozważenia

• Czy teren pokryty jest trawą czy posiada stabilne podłoże? W jaki sposób można chronić teren przy ekstremalnych warunkach pogodowych?
• Czy możliwe jest korzystanie z lokalizacji przez dłuższy czas? Wejście na rynek to długi proces, więc nie posiadając zgody na użytkowanie lokalu przez kilka lat, należy szukać innych
• Czy jest to miejsce zadaszone? Jeśli nie, czy łatwo jest rozłożyć namioty dla rolników? Czy targowisko można otworzyć przy złych warunkach pogodowych? Czy rolnicy posiadają namioty czy też trzeba je postawić?
• Ilu sprzedawców można zaprosić na targ? Czy jest dla nich wystarczająco dużo stanowisk?

Przed wyborem lokalizacji dla targowiska sprawdź obowiązujące w danym kraju przepisy sanitarne!

Przed ustaleniem godzin otwarcia, należy sprawdzić działalność innych targowisk w okolicy

• Nie należy otwierać targowiska w te same dni co konkurencja,
• Należy zdefiniować, kim są klienci docelowi i dostosować godziny otwarcia do ich oczekiwań,
• Po dokonaniu wyboru odpowiedniego dnia lub dni i godzin, nie należy ich często zmieniać! Klienci tego nie lubią.
• Dodatkowe dni targowe muszą być ogłaszane z dużym wyprzedzeniem i promowane równolegle w większej liczbie kanałów marketingowych.

Przed promocją i otwarciem targowiska postępuj ostrożnie i uzyskaj każdą licencję, której wymagają przepisy danego kraju!

Rolnicy i konsumenci

Wszyscy rolnicy na targowiskach rolnych powinni sprzedawać własne produkty. Do zadań organizatorów targowisk należy sprawdzenie, czy rolnicy sprzedają produkty pochodzące z własnych upraw, czy też nie. By tego dokonać najlepiej jest jeśli organizator osobiście odwiedzi gospodarstwo. W ten sposób zostaje również pogłębione zaufanie między rolnikami a organizatorami. Organizatorzy muszą zmaksymalizować liczbę rolników na targowisku oraz odległość od miejsc, z których mogliby przyjechać. Odległość między gospodarstwem rolnym a targowiskiem jest zwykle określana prawnie.

Konsumenci lubią targowiska, które oferują dużą różnorodność. Przez cały rok należy zapewniać dostęp do podstawowych produktów spożywczych, ale konsumenci lubią też lokalne specjały. Dlatego należy przykładać wagę do rekrutacji producentów!

Zbadaj potrzeby swoich konsumentów i przeprowadź badanie rynku!

Zasady

Do skutecznego działania potrzebne są pisemne dokumenty, które regulują prawa i obowiązki. Niektóre zasady określane są przez władze państwowe, inne wynikają z decyzji podejmowanych wspólnie z rolnikami. Wspólne podejmowanie decyzji zwiększa zaangażowanie. Zasady muszą zostać zaakceptowane przez wszystkich rolników.

Nie obawiaj się rozszerzania listy zasad. Rynek się zmienia, nie da się przewidzieć każdej sytuacji.

Do zadań konsultanta należy przewidywanie i pośredniczenie w konfliktach między rolnikami, a nawet między konsumentami a rolnikami. Przydatna będzie wiedza z zakresu zarządzania konfliktami.

Niektóre zasady obowiązują również klientów, np. zasady dotyczące palenia, noszenia maseczek itp.

Rysunek 10 Lista kontrolna dla organizatorów targowisk rolnych. Źródło: opracowanie własne.

Koordynacja i zaplecze finansowe

Po pierwsze, do koordynowania działalności targowiska potrzebny jest skuteczny zespół. Można do tego włączyć kilka organizacji, takich jak izby rolnicze, organizacje pozarządowe, lokalne władze publiczne, organizacje kościelne, kluby ogrodnicze lub kluby seniorów i entuzjastycznych wolontariuszy. Te zainteresowane podmioty mogą pomóc nie tylko w organizacji, ale także w stworzeniu zaplecza finansowego.

Potrzebny jest roczny plan działalności firmy, z wyszczególnionymi wydatkami i przychodami, które powinny się równoważyć. Jeśli wydatków jest więcej, należy rozważyć zwiększenie opłat. Do zadań konsultanta należy dbanie o dochody rolników. Wysokość opłat może być uzależniona od wielkości gospodarstwa. Można też poprosić kilka okolicznych organizacji o wsparcie targowiska.

Promocja i wydarzenia specjalne

Bądź widoczny!

Kanały marketingowe powinny być dostosowane do docelowych klientów! Do młodszych osób można dotrzeć za pomocą mediów społecznościowych, starsi preferują ulotki lub podkasty radiowe. Postawione na stałe szyldy i banery w miejscu targowiska są skuteczne w przypadku każdej grupy docelowej.

Zorganizowanie specjalnego wydarzenia na targowisku stanowi darmową promocję i możliwość zdobycia nowych klientów. Targowisko jest miejscem spotkań lokalnej społeczności. Ludzie nie wybierają się na targ tylko po to, żeby zrobić zakupy, ale również, że spotkać się ze starymi znajomymi, porozmawiać i spróbować nowych przepisów lub wziąć udział w wydarzeniach kulturalnych.

Proponowane rodzaje wydarzeń

• Impreza muzyczna,
• Degustacja żywności,
• Gotowanie z użyciem lokalnie dostępnych składników pod okiem lokalnych szefów kuchni,
• Imprezy z okazji świąt (Boże Narodzenie itd.),
• Zajęcia dla dzieci, warsztaty rzemiosła.

Organizuj specjalne wydarzenia dla całej rodziny!

Wskazówki związane z COVID-19

Rok 2020 przyniósł nowe wyzwania wynikające z pandemii Covid-19, w związku z czym targowiska rolne muszą przestrzegać nowych przepisów wewnętrznych. Dlatego poniżej umieszczone zostały praktyczne porady ułatwiające organizację.

Należy przekazywać swoim klientom i rolnikom informacje na temat aktualnej sytuacji zdrowotnej i sprawdzać przepisy obowiązujące w danym regionie!

Zalecenia

• Zapewnij możliwość zachowania fizycznej odległości,
• Wymagaj od każdego zakrywania ust i nosa,
• Zapewnij możliwość mycia lub dezynfekowania rąk,
• Regularnie czyść i dezynfekuj powierzchnie,
• Zapewnij możliwość płacenia kartą.

PODSUMOWANIE

W powyższym rozdziale wykazano, że krótkie łańcuchy dostaw żywności nie oznaczają nowych działań. Są one odnowieniem tradycyjnych form transakcji zakupu. Rolnicy muszą jednak dostosować się do nowych trendów i wymagań konsumentów. Innowacyjny sposób sprzedaży mógłby stworzyć więcej możliwości dla bardziej zrównoważonego, mniej podatnego na zagrożenia i ekonomicznie opłacalnego systemu drobnego rolnictwa. W wielu przypadkach rolnicy potrzebują zewnętrznej pomocy w zakresie współpracy i działań marketingowych. Powyższy rozdział pomaga lokalnym interesariuszom we wspólnym inicjowaniu tych projektów poprzez wyjaśnienie, że ich główną cechą jest KŁDŻ.

^[1] Umiejętności przywódcze omówione zostały w rozdziale 9.